Tweede reeks
Uitgaven in Reeks 2: 1964-1995 > Burgerrecht te Nijmegen 1592-1810; geschiedenis van de verlening en burgerlijst
J.A. Schimmel
Burgerrecht te Nijmegen 1592-1810; geschiedenis van de verlening en burgerlijst (1966)
467 pagina's, dissertatie Deze uitgave is niet meer te bestellen
Een onderzoek over ruim twee eeuwen naar de economische situatie in Nijmegen, de immigratie, de verhouding stadsregering-kerkeraad en de bahandeling van de niet-gereformeerden, geeft een beeld van de mens in de stad. De stedelijke regering stelt pogingen in het werk om van Nijmegen weer een bevolkte en aantrekkelijke stad te maken. Het ontstaan van een nieuwe geprivilegieerde stand, de burgerij, naast de oude bestaande groeperingen adel en geestelijkheid met eigen rechtsnormen, hangt ten nauwste samen met de opkomst en de groei van de steden in de Middeleeuwen.
Aanvakelijk ontvangt iedere burger stadsrechten, later gebeurt dit slechts in bepaalde gevallen. Daardoor ontstaan twee groepen burgers: inwoners met en zonder de rechten van de burger. Het lidmaatschap van een gilde is slechts aan echte burgers voorbehouden. Zij kunnen ook alleen als werkgever optreden. Bewijsbaar burgerrecht kent Nijmegen al sinds 1337, omdat in bewaard gebleven burgerboeken de namen van personen voorkomen, die de stedelijke regering als echte burgers erkent.
Wanneer Philips II in zijn streven naar een eenheidsstaat een codificatie van rechten voorschrijft, blijken in Nijmegen zelfs twee soorten burgerrecht te bestaan: een klein-b urgerrecht, noodzakelijk voor toelating tot de gilden en voor kandidaatsstelling voor de stedelijke magistratuur en een groot-burgerrecht van toepassing op slechts enkele van hen, waarmee deze gebruik kunnen maken van stedelijke privileges op het gebied van handel en verkeer. Deze verdeling blijft tot 1810 bestaan.
Bij de verovering van de stad in 1591 door prins Maurits is de bepaling van de te belijden katholieke godsdienst uit 1566 met één pennestreek veranderd in die van de gereformeerde trlihir. Sinds 1623 zijn katholieken uitgesloten van burgerrechten met name door toedoen van de hervormde kerkeraad. Toch blijft de stedelijke regering welwillend ten opzichte van katholieken. Ze kunnen bijvoorbeeld wel lid, maar geen bestuurdslid zijn van de gilden. Een uitvoerige burgerlijst laat zien wie in de periode 1592 tot 1810 het burgerrecht als eersten van hun familie verwerven, compleet met vermelding van naam, herkomst, beroep, godsdienst, bedrag, huwelijk/doop en datum van het burgerschap.